Što je herpes?
Herpes infekcije su česte virusne infekcije koje obično zahvaćaju kožu i sluznice, a uzrokovane su herpes simpleks virusima. Uz lokalne simptome, mogu biti praćene i općim simptomima poput temperature, slabosti i slično. Najčešća pojava ovih infekcija je na koži lica, obično na usni ili u nosu (na granici kože i sluznice) te kod genitalne regije. Infekciju uzrokuju dva tipa herpes simpleks virusa: herpes simpleks virus tip 1 i herpes simpleks virus tip 2.
Vrste herpesa
Različite su vrste herpes infekcija. Razlikujemo herpes infekcije prema uzročniku i prema fazi infekcije.
S obzirom na uzročnika razlikujemo:
- Herpes simpleks virus tip 1 infekcije. Ovaj tip infekcije pojavljuje se u predjelu glave i vrata, najčešće na usnama i sluznici usne šupljine.
- Herpes simpleks virus tip 2 infekcije. Ovaj tip infekcije obično se pojavljuje na genitalnoj regiji. Danas su sve češće genitalne infekcije koje uzrokuje herpes simpleks virus tip 1.
S obzirom na fazu infekcije:
- Primarna infekcija. Do primarne infekcije dolazi nakon prvog kontakta s virusom.
- Sekundarna infekcija (ponavljajuća, recidivirajuća infekcija). Nakon primarne infekcije, herpes simpleks virus ostaje prisutan u organizmu i to u ganglijima perifernih živaca. Reaktivacija virusa nastaje djelovanjem različitih okidača.
Okidači za aktivaciju herpes infekcije mogu biti:
- stres
- infekcija i visoka temperatura
- izlaganje ultraljubičastim sunčevim zrakama
- menstruacija
- traume
- drugi okidači
Zašto nastaje herpes na usni?
Herpes na usni je zarazna bolest uzrokovana herpes simpleks virusom, najčešće tipom 1. Nositelj virusa je čovjek i infekcija se prenosi s čovjeka na čovjeka kapljično ili dodirom. Smatra se da oko 80% odraslih osoba ima protutijela protiv herpes simpleks virusa tipa 1, a oko 20% protiv tipa 2. Primarna infekcija obično se događa u djetinjstvu i mladosti, a sekundarna (ponovljena) nakon djelovanja okidača (stres, infekcija, visoka temperatura, djelovanje UV zračenja i slično).
Simptomi herpesa
Primarna herpes infekcija herpes simpleks virusom tip 1 obično nastaje već u dječjoj dobi. Kod najvećeg broja djece (gotovo 90%) nema simptoma primarne infekcije. Dakle, djeca prebole infekciju, a niti ne znaju da su je imala. Jedini dokaz da je infekcija bila su protutijela na herpes simpleks virus tip 1 u krvi.
Kod 10% djece koja imaju klinički manifestnu infekciju uz lokalne simptome (crvenilo, mjehuriće i ranice) javljaju se i opći simptomi (temperatura, opće loše osjećanje, slabost, glavobolja i slično).
Primarna infekcija može se manifestirati na nekoliko načina.
- Gingivostomatitis herpetica – pojavljuju se bolne ranice na sluznici usne šupljine uz opće simptome poput povišene temperature, slabosti, povraćanja i proljeva.
- Vulvovaginitis herpetica – obično se pojavljuje kod djevojčica i mlađih žena. Simptomi su bolnost i pečenje genitalne sluznice uz crvenilo i mjehure koji pucaju te zaostaju rane.
- Posebno opasna manifestacija primarne herpes infekcije je primarna infekcija kod novorođenčadi, herpes simpleks neonatorum. Nastaje infekcijom novorođenčeta tijekom poroda. Obično se radi o prijenosu herpes simpleks virusa tip 2 ili tip 1 iz cervikalnog kanala ili s vanjskih genitalija majke na novorođenče. Dijete je ozbiljno životno ugroženo uz mogućnost razvoja proširene infekcije. Pročitajte više o infekcijama tijekom trudnoće i snižavanju temperature u trudnoći.
Herpes simpleks tip 2 primarne infekcije obično se javljaju kod adolescenata i mlađih odraslih osoba i mogu se prenijeti spolnim putem (genitalni herpes).
Sekundarne infekcije herpes simpleks virusom nastaju dva do pet dana nakon djelovanja okidača. Simptomi su isprva neugodno peckanje, svrbež, žarenje i bol, a potom nastanak sitnih grupiranih mjehurića na crvenoj podlozi. Nakon jednog do dva dana mjehurići postaju zamućeni i pucaju te se stvara krasta koja otpada nakon 7 do 14 dana. Kožne promjene obično su smještene na granici kože i sluznica — najčešće na usnicama (herpes simpleks labialis) ili oko nosa (herpes u nosu ili herpes simpleks nasalis).
Herpes može nastati i na drugim mjestima na tijelu poput uški, prstiju ruku, natkoljenica i slično. Posebno nezgodan je herpes na oku ili koži oko očiju jer infekcija vrlo brzo može prijeći na strukture oka.
Eczema herpeticum je manifestacija herpes simpleks infekcije, bilo primarne ili sekundarne, koja se javlja uz atopijski dermatitis. Radi se o ozbiljnoj infekciji koja se brzo širi na područja kože zahvaćena dermatitisom uz opće znakove bolesti.
Kako se prenosi herpes?
Herpes virus prenosi se:
- Najčešće direktno s čovjeka na čovjeka slinom, kapljično.
- Indirektno preko kontaminiranih predmeta, na primjer čaše ili pribora za jelo.
- U slučaju ponavljajućih infekcija, aktivira se virus koji je otprije prisutan u organizmu.
Kako se zaštititi od herpesa?
Iako je herpes simpleks virus tip 1 raširen u populaciji, od infekcije se možemo zaštititi pravilnom higijenom.
- Izbjegavati korištenje pribora i čaša druge osobe.
- Temeljito prati ruke.
- Izbjegavati izlaganje okidačima, na primjer sunčevom ultraljubičastom zračenju.
- Naučiti se nositi sa svakodnevnim životnim stresovima.
- Održavati zdrave životne navike, dobar san i uravnoteženu prehranu.
Za osobe koje imaju česte ponavljajuće herpes simpleks infekcije, u dogovoru s infektologom može se uvesti peroralna profilaksa antivirusnim lijekovima.
Kako liječiti herpes na usni?
Herpes infekcije na usni najčešće se liječe lokalnom terapijom. Obično je dovoljan preparat na bazi cinka koji, osim učinka sušenja, ima i protuupalno djelovanje. Moguće je također primijeniti lokalni antivirusni lijek, iako su studije pokazale da lokalna antivirusna terapija ima samo učinak isušivanja.
Za učestale ili komplicirane herpes infekcije na usni može se primijeniti i sustavno liječenje antivirusnim lijekovima.
Prirodni lijek za herpes
O brojnim prirodnim lijekovima za herpes ili metodama za liječenje herpesa može se puno pročitati na internetu. Potrebno je naglasiti da niti jedna metoda nema znanstvenu potvrdu učinkovitosti. Dapače, neke od metoda mogu djelovati i iritativno te produžiti trajanje infekcije. O primjeni eteričnih ulja u liječenju herpes infekcije najbolje se savjetovati s fitoterapeutom.
Kada potražiti medicinsku pomoć?
Pomoć liječnika potrebno je potražiti u sljedećim slučajevima:
- Herpes infekcija traje duže vrijeme (duže od 10 dana).
- Osoba je imunosuprimirana (slabijeg imuniteta), primjerice, u tijeku je kemoterapija, zračenje ili transplantacija organa.
- Herpes infekcija pojavljuje se u novorođenačkom razdoblju.
- Herpes infekcija pojavljuje se kod osobe oboljele od atopijskog dermatitisa.
- Nezgodna lokalizacija herpes infekcije, primjerice herpes na oku.
- Osoba ima učestale herpes infekcije.
Ostali herpes virusi
Humani herpes virusi su veliki DNA virusi za koje je značajno obilježje da se nakon infekcije zadržavaju u organizmu te da se mogu reaktivirati nakon nekog vremena.
Danas je poznato osam humanih herpes virusa.
- Herpes simpleks virus tip 1. Ovaj virus obično uzrokuje infekcije u predjelu glave i vrata. Najčešće na usnama i sluznice usne šupljine.
- Herpes simpleks virus tip 2. Ovaj virus obično uzrokuje infekcije na genitalnoj regiji. Iako se danas se sve češće nalaze i genitalne infekcije koje uzrokuje herpes simpleks virus tip 1.
- Varicella-zoster virus (humani herpes virus tip 3). Ovaj virus uzrokuje vodene kozice i herpes zoster.
- Epstein-Barrov virus (humani herpes virus tip 4). Ovaj virus uzrokuje infektivnu mononukleozu.
- Citomegalovirus (humani herpes virus tip 5). Najčešće uzrokuje infekcije u novorođenčadi.
- Humani herpes virus tip 6. Uzrokuje osipne bolesti.
- Humani herpes virus tip 7. Uzrokuje osipne bolesti.
- Humani herpes virus tip 8. Uzrokuje osipne bolesti.
